ARC Main Page Treblinka Kampgeschiedenis

Treblinka plattegronden

Laatste Update 4 september 2006





Om een idee te geven van de afmeting, de indeling en de werkwijze van het vernietigingskamp, zijn door de jaren heen verschillende plattegronden samengesteld. Deze waren voornamelijk gebaseerd op het bewijsmateriaal dat afkomstig was van enkele overlevenden, maar ook op verklaringen van vervolgers. Hoewel deze plattegronden op hoofdzaken met elkaar overeenstemmen, zijn er verschillen in de vorm van het kamp en op andere detailpunten.

Wat het vernietigingskamp zo bijzonder maakt in vergelijking met een kamp als Auschwitz, is dat de nazi’s hebben geprobeerd de sporen van het kamp en wat daar gebeurd is, uit te wissen toen de Russen naderden. De afrastering werd weggehaald, de massagraven opgevuld, aarden wallen geëgaliseerd, het gebied waar de vernietiging zich had afgespeeld en de sorteerzone werden omgeploegd en ingezaaid met lupines, om de sporen in de aarde uit te vlakken. Ook de meeste bouwsels die na de opstand nog overeind stonden, werden gesloopt, of men veranderde hun bestemming om het hele gebied te laten lijken op een gewone boerderij.

Daardoor was er nog maar weinig over toen in 1945 de Poolse Onderzoekscommissie naar in Polen gepleegde oorlogsmisdaden, samen met enkele overlevenden, haar onderzoek begon. Het onderzoek resulteerde in een overzichtskaart (zie hierna) die tot op heden nog steeds redelijk de situatie van het toenmalige kamp blijkt weer te geven.
Afgezien van drie andere overlevenden, die elk een kaart produceerden die lijkt te zijn gebaseerd op deze overzichtskaart, maar waarop enkele karakteristieken van het kamp zijn ingetekend, gaan de meeste andere kaarten voorbij aan de onregelmatige vierhoek-vorm van het kamp. Daardoor hebben we een reeks kaarten die uitgaan van een meer rechthoekige vorm, waardoor de verhoudingen tussen de verschillende onderdelen in het kamp scheef worden getrokken. Sommige kaarten wijken op het eerste gezicht radikaal af van de overzichtskaart, terwijl andere slechts kleinere verschillen laten zien.

Deze verschillen zijn niet zozeer te wijten aan een gebrekkig geheugen van de getuigen, maar ontstaan meestal om de volgende redenen:

  1. Volgens verklaringen van getuigen was het niet mogelijk van de ene sectie van het kamp in een andere binnen te kijken, omdat de meeste afscheidingen waren gecamoufleerd, waardoor kijkers het zicht werd ontnomen.
  2. Daarbij was het kamp met opzet aangelegd op een klein heuveltje binnen een bebost gebied (met het oog op camoufleren en misleiden), waardoor het onmogelijk was om van binnenuit te bepalen of het kamp vierkant, rechthoekig of in de vorm van een onregelmatige vierhoek was (dit laatste was het geval).
  3. Het kamp maakte verschillende stadia door qua opzet en bouw, er werden zaken toegevoegd en de omheiningen soms verplaatst.
  4. Behalve een paar van de gevangenen was iedereen gebonden aan zijn eigen sectie. Daardoor zijn sommige kaarten gedetailleerd op het ene deel maar onvolledig op andere delen van het kamp. Dit geldt vooral voor de executie-zone.
  5. Luchtfoto’s van het kamp, gemaakt in 1943 - 44, die de locatie tonen na de sloop, kwamen pas beschikbaar rond 1990 toen men toegang kreeg tot de Oost-Duitse archieven.
  6. Het belangrijkste was daarbij toch dat de nazi’s het kamp letterlijk van de kaart veegden. Hoewel zij opereerden volgens een “trail and error” methode, waarvan Treblinka het meest perfecte resultaat was, lag er naar alle waarschijnlijkheid geen "officiële" nazi blauwdruk voor Aktion Reinhard vernietigingskampen, in de bureaula van "architect" SS-Hauptsturmführer Richard Thomalla. Als dat wel zo is geweest, dan is die tekening ongetwijfeld vernietigd, samen met ander bewijsmateriaal. Maar het feit dat zowel de kampcommandant als zijn plaatsvervanger onder ede heeft bevestigd dat de plattegronden die zijn gebruikt in het proces tegen hen, deugdelijk waren, spreekt boekdelen


Er werd een nieuwe plattegrond getekend waarin rekening is gehouden met zowel het bewijs van het model, gebruikt door Wiernik, als dat van alle andere plattegronden van Treblinka, een topografische kaart van het gebied, en de luchtfoto’s. Mogelijk komen ooit nog andere kaarten van Treblinka boven water, maar deze zullen waarschijnlijk slechts op detailniveau gevolgen hebben voor onze wetenschap, en geen aanleiding zijn tot een geheel nieuwe kaart.

Hieronder zijn enkele plattegronden weergegeven waarvan onderdelen werden gebruikt bij de herziening van de overzichtskaart van Treblinka. Er zijn daarbij nog andere kaarten gebruikt, plus natuurlijk alle getuigeverklaringen.

Om een vergelijking tussen de diverse plattegronden mogelijk te maken, zijn de meeste zo gedraaid dat de spoorlijn aan de onderkant kwam te liggen. De noord-zuid as is doorgaans aangegeven door middel van een kompasnaald.


KAART VAN DE AFGEZANT
Deze kaart werd gestuurd naar het Centraal Secretariaat van de Gordonia beweging in Roemenië door de afgezant van Polen, die de Poolse steden en Galicië bezocht om contacten te leggen met de nabestaanden van de leden van die beweging.
De kaart werd door hem vervaardigd in Polen. Hij is getekend aan de hand van specificaties, ontvangen van de secretarissen van Gordonia in Roemenië. Uiteindelijk werd hij gestuurd naar de secretarissen van de kibbutzim organisatie in Palestina.
Was getekend: Algemeen Secretaris van Gordonia in Roemenië, september 1943
Bron: Julius Kuhl Collection, Wiener Library


EEN VAN DE EERSTE PLATTEGRONDEN


WIERNIK KAART #1
Plattegrond van Treblinka, getekend in 1944 door overlevende Yankiel Wiernik.


WIERNIK KAART #2
Plattegrond van Treblinka, getekend in 1945 door overlevende Yankiel Wiernik. Uit: Filip Friedman, This was Oswiecim!, The United Jewish Relief Appeal, London 1946, p. 81-84.


OVERZICHTSKAART 1945


KAART VAN KUDLIK, WIERNIK, TRAUTSOLT
Een van de eerste plattegronden, getekend door overlevenden in 1945. Een van de weinige plattegronden door overlevenden die - wat de vorm betreft - overeenkomt met de locatie zoals die er vandaag de dag uitziet, en met het beeld op de luchtfoto’s.
Bron: Zdzislaw Lukaszkiewicz. Oboz stracen w Treblince. PIW, Warschau 1946.


KAART VAN KUDLIK, LAKS, PLATKIEWICZ
Verbeterde versie van Kudlik's eerste kaart, uit 1945.


1946 PLATTEGROND
Plattegrond van Treblinka, getekend in 1946 door overlevende Moszek Laks, bijgenaamd "Mietek".


KAART VAN GLAZAR
Richard Glazar maakte deel uit van het camouflage commando en had een goed oog voor details. Zijn plattegrond is in essentie gelijk aan de drie andere kaarten maar bevat enkele discrepanties in de plaatsing van onderdelen en op het gebied van de vorm van het kamp.
De vernietigingszone ("Bovenkamp") kende hij niet en zijn weergave ervan is daarom niet en détail betrouwbaar.
Klik hier voor het Treblinka model volgens Glazar's geheugen.
Klik voor een interactieve kaart


KAART VAN WILLENBERG
Samuel Willenberg maakte deel uit van het camouflage commando. Hij had toegang tot het hele kamp met uitzondering van de vernietigingszone. Hij gaf elk detail op schaal weer, en omdat hij zo’n voortreffelijk tekenaar was, zijn kaart mag worden beschouwd als één van de meest betrouwbare wat die details betreft. Maar omdat hij de vernietigingszone niet kende, is dit deel niet betrouwbaar. De vorm van het kamp komt nagenoeg overeen met de werkelijkheid.


SCHETS NR. 1
Algemeen overzicht van het kamp, gemaakt voor Oneg Szabat, het ondergrondse archief van het getto van Warschau.
Deze plattegrond werd getekend door een inwoner van Czestochowa, die erin slaagde te ontsnappen uit Treblinka, terugkeerde naar Czestochowa in oktober 1942 en de mensen informeerde over het vernietigingskamp. Niemand geloofde zijn verhaal.
Deze ontsnapte kan een zekere Brokman zijn geweest, of Henrik Sperlin. Beiden werden naar Treblinka gedeporteerd in september. Mogelijk zaten zij op dezelfde trein, mogelijk zijn ze samen ontsnapt.


SCHETS NR. 2
Algemeen overzicht van het kamp, gemaakt voor Oneg Szabat, het ondergrondse archief van het getto van Warschau.
Deze plattegrond werd getekend door een inwoner van Czestochowa, die erin slaagde te ontsnappen uit Treblinka, terugkeerde naar Czestochowa in oktober 1942 en de mensen informeerde over het vernietigingskamp. Niemand geloofde zijn verhaal.
Deze ontsnapte kan een zekere Brokman zijn geweest, of Henrik Sperlin. Beiden werden naar Treblinka gedeporteerd in september. Mogelijk zaten zij op dezelfde trein, mogelijk zijn ze samen ontsnapt.


SCHETS NR. 3, MET VERKLARING
Algemeen overzicht van het kamp, gemaakt voor Oneg Szabat, het ondergrondse archief van het getto van Warschau.
Deze plattegrond werd getekend door een inwoner van Czestochowa, die erin slaagde te ontsnappen uit Treblinka, terugkeerde naar Czestochowa in oktober 1942 en de mensen informeerde over het vernietigingskamp. Niemand geloofde zijn verhaal.
Deze ontsnapte kan een zekere Brokman zijn geweest, of Henrik Sperlin. Beiden werden naar Treblinka gedeporteerd in september. Mogelijk zaten zij op dezelfde trein, mogelijk zijn ze samen ontsnapt.


PLATTEGROND VAN KRZEPICKI
Jakub Abraham Krzepicki werd gedeporteerd naar Treblinka op 25 augustus 1942. 18 dagen later wist hij te ontsnappen, door zich te verstoppen tussen kleren die per vrachtwagen werden teruggestuurd naar Lublin.


SCHETS VAN TEIGMAN
Overlevende Kalman Teigman maakte deze schets van het "station" en de uitkleedplaatsen.


KAART VAN HET WIERNIK-MODEL
Overlevende Jacob Wiernik was een timmerman, die het grootste deel van zijn tijd doorbracht in de vernietigingszone. Hij maakte een model van het kamp en zijn onderdelen waarvan deze map een gestyleerde versie is. Het model geeft ons een uniek zicht op de inrichting van de vernietigingszone.


KAART VAN HET TREBLINKA PROCES
Deze getekende kaart werd gebruikt als bewijsmateriaal tegen de Lagerkommandant Franz Stangl, tijdens het Tweede Treblinka proces in 1970. Stangl verklaarde dat deze kaart "zonder meer correct" was. Er zijn een aantal interessante details op deze Stangl kaart die niet te zien zijn op andere kaarten, zoals de plaats van bomen, poorten, kelders etc..
(Een ruwe schets van de hand van zijn plaatsvervanger Kurt Franz is eveneens beschikbaar, waarop voornamelijk is te zien waar de bewakingsstaf zich ophield. Bekijk de pagina "SS-Perpetrators"!)


TOPOGRAFISCHE KAART
Officiële Poolse topografische haart van het terrein van het vernietigingskamp, zoals vandaag te zien. De omtrekken van het kamp corresponderen in het algemeen met de Overzichtskaart van 1945 en met de luchtfoto’s.
Het monument, zoals te zien geplaatst vlakbij de plaats waar de nieuwe gaskamers stonden, is aangegeven, evenals de zone waar een aantal van de massagraven werden gevonden. De natuurkundige gegevens van het gebied zijn eveneens goed te zien.


LUCHTFOTO 1944
Luchtfoto van wat over is van het kamp Treblinka, genomen in september 1944, i.e. ± 11 maanden na de ontmanteling van het kamp en na pogingen het terrein er te laten uitzien als een boerderij.
Sommige onderdelen laten sporen na die onmogelijk zijn uit te wissen en nog steeds te onderscheiden. Op basis hiervan is geprobeerd een nieuwe kaart van Treblinka samen te stellen, maar op een aantal plaatsen is de indeling en de plaats van de afrastering nog steeds onopgelost.

Bron: Luchtfoto’s uit de National Archives, Washington DC.


TEKENING 1944
Deze indrukwekkende tekening is gebaseerd op een luchtfoto uit 1944, gemaakt door de Duitse Luftwaffe. De kunstenaar Arie A. Galles maakte deze tekening. Zij maakt deel uit van de kunstsuite "Fourteen Stations/Hey Yud Dalet", tentoongesteld in het Morris Museum in Morristown, New Jersey.

Bezoek de website van de artiest: http://fermi.phys.ualberta.ca/~amk/galles/index.html


NIEUWE KAART VAN TREBLINKA VÓÓR OKTOBER 1942
Dit is waarschijnlijk de eerste plattegrond van het kamp waarin de onderdelen (zoveel mogelijk) op schaal zijn aangebracht, en de feitelijke vorm en omvang van het kamp mede in de beschouwing zijn getrokken.
Noot: De kaart pretendeert te laten zien hoe het kamp in een permanente staat van ontwikkeling en verbetering was. Hoewel bij het tekenen van de kaart rekening is gehouden met diverse getuigeverklaringen, is zij niet geschikt als bewijs hoe het kamp er indertijd uitzag. Daarvoor zijn die verklaringen te schetsmatig.
Copyright: P. Laponder.


NIEUWE KAART VAN TREBLINKA AUGUSTUS 1943
De voorgestelde nieuwe kaart na te zijn bediscussieerd, toont meer details op sommige onderdelen van het kamp. Dit is waarschijnlijk de eerste plattegrond van het kamp waarin de onderdelen (zoveel mogelijk) op schaal zijn aangebracht, en de feitelijke vorm en omvang van het kamp mede in de beschouwing zijn getrokken.
Noot: Deze herziene kaart kan evenmin worden beschouwd als de precieze weergave van het kamp. Dit zal nooit meer kunnen, trouwens. Daarvoor bestaan er teveel uiteenlopende verklaringen van ooggetuigen, die hierboven zijn uitgelegd.
Copyright: P. Laponder


NIEUWE KAART VAN TREBLINKA MET GEDENKTEKEN
Dit is waarschijnlijk de eerste plattegrond van het kamp waarin de onderdelen (zoveel mogelijk) op schaal zijn aangebracht, en de feitelijke vorm en omvang van het kamp mede in de beschouwing zijn getrokken
Noot: Deze herziene kaart mag nooit worden beschouwd als de precieze weergave van het kamp. Dit zal nooit meer kunnen.
Copyright: P. Laponder


LUCHTFOTO VAN VANDAAG


INFORMATIEBORD VOOR BEZOEKERS


© ARC 2006